سطح آب دریای خزر کاهش می‌یابد
سطح آب دریای خزر،الهه جعفرزاده: تالاب‌های حاشیه دریای کاسپین، از میانکاله تا انزلی و الیمالات، به‌عنوان سرمایه‌های بی‌بدیل زیست‌محیطی ایران، با تهدیدات فزاینده‌ای از جمله فعالیت‌های صنعتی غیرقانونی، آلودگی و اثرات تغییرات اقلیمی مواجه‌اند.
مهدی زارع، زلزله‌شناس و استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، در تحلیلی جامع، با تمرکز بر پروژه جنجالی پتروشیمی میانکاله، زنگ خطر را برای این اکوسیستم‌های شکننده به صدا درآورده و بر ضرورت اقدام فوری برای حفاظت از آنها تأکید می‌کند.
او به خبرآنلاین می‌گوید: «شبه جزیره میانکاله -ذخیره‌گاه زیست‌کره یونسکو- در سواحل جنوب شرقی دریای کاسپین به دلیل تنوع زیستی به عنوان یک توقفگاه حیاتی برای پرندگان مهاجر عمل می‌کند. میانکاله با چالش‌های رواناب کشاورزی حاوی آفت‌کش‌ها و کودها، تخلیه زباله‌های صنعتی به بدنه‌های آبی مجاور و فعالیت‌های گردشگری غیرقانونی مواجه است. افزایش دما سرعت تبخیر در منطقه تالاب را تشدید کرده و همراه با کاهش ورودی آب شیرین به دلیل پروژه‌های انحراف آب در بالادست، این امر به شور شدن اکوسیستم میانکاله منجر شده است.»
تخلفات جدید در ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله
زارع به فعالیت‌های غیرقانونی اخیر در مرتع حسین‌آباد، بخشی از ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله، اشاره می‌کند که با وجود توقف قضایی پروژه پتروشیمی میانکاله در سال ۱۴۰۲، همچنان ادامه دارد.
او بیان می‌کند: «به گزارش عصر ایران (۲۷/۱/۱۴۰۴)، مرتع ۴۰۰ هکتاری حسین آباد که بخشی از ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله است شاهد تخلفات جدیدی است. پروژه پتروشیمی میانکاله با حکم قضایی و فشارهای مردمی در سال ۱۴۰۲ متوقف شد. گزارش‌ها حاکی از فعالیت‌های عمرانی غیرمجاز، از جمله ساخت سوله‌ای جدید در این منطقه، است. بر اساس مشاهدات شاهدان عینی، از چندی پیش تریلی‌های حامل پایه‌های فلزی پیش‌ساخته سوله به محوطه‌ای ۹۰ هکتاری در مرتع حسین‌آباد وارد شده‌اند. این محوطه، که با حصارهای بلند محصور شده، قرار بود میزبان پتروشیمی مازندران (میانکاله) باشد. یکی از دامداران محلی می‌گوید: “تریلی‌ها صبح تا غروب می‌آمدند. حدود ۳۰ تا ۴۰ تریلی پایه‌های فلزی سوله آوردند. بارشان را تخلیه کردند و خالی برگشتند. لودر و کامیون هم شن و ماسه می‌آوردند، شاید ۶۰ تا ۷۰ سرویس، برای آماده‌سازی بستر.”
جهانگیر، سخنگوی قوه قضائیه، نیز روز ۲۷ فروردین گفت که در مورد پروژه پتروشیمی در میانکاله با توجه به اینکه واگذاری اراضی ملی منطقه حسین‌آباد بهشهر جهت طرح احداث پتروشیمی میانکاله برخلاف ضوابط و مقررات قانونی مربوط بود، در سال ۱۴۰۱ دادستان وقت کل کشور طی نامه‌ای به وزیر جهاد کشاورزی تأکید کرد که موضوع واگذاری اراضی در هیئت نظارت مطرح و نسبت به فسخ قرارداد و استرداد اراضی مذکور اقدام لازم به عمل آید.»
بحران دریای کاسپین و تالاب‌های وابسته
کاهش سطح آب دریای کاسپین، تأثیرات مخربی بر تالاب‌های وابسته مانند میانکاله و خلیج گرگان گذاشته و بقای اکوسیستم منطقه را تهدید می‌کند.
زارع در این‌باره خاطرنشان می‌کند: «دریای کاسپین طی سی سال، از سال ۱۳۷۴ تاکنون، ۱.۶ متر از آب خود را از دست داده است، با پیش‌بینی کاهش ۴ تا ۶ متری تا بیست و پنج سال بعدی به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش جریان رودخانه‌ها مواجه است. بدون اصلاحات سیستمی، ایران نه تنها یک کانون تنوع زیستی، بلکه یک حائل حیاتی در برابر سوانح اقلیمی را برای میلیون‌ها ساکن ساحلی از دست می‌دهد. حفاظت از این تالاب‌ها فقط یک الزام محیط زیستی نیست، بلکه راه نجاتی برای نسل‌های آینده است. تالاب‌های میانکاله، به سطح آب کاسپین وابسته است و به همین ترتیب با کاهش رویشگاه‌ها مواجه هستند. کانال چاپاقلی که زمانی آبراه بزرگی بود که خلیج گرگان را به دریای کاسپین متصل می کرد، اکنون تنها چند سانتی متر ژرفا دارد و ارتباط آبزیان را متوقف کرده است.»
آلودگی صنعتی و مرگ پرندگان مهاجر
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، در رابطه با به خطر افتادن حیات پرندگان مهاجر و اکوسیستم میانکاله به‌واسطه آلودگی ناشی از رواناب‌های صنعتی و کشاورزی، همراه با شیوع بوتولیسم می‌گوید: «هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه ای (PAHs) به صورت رواناب‌های صنعتی، آفت‌کش‌های کشاورزی و فاضلاب تصفیه‌نشده رسوبات و آب میانکاله را آلوده کرده‌اند.
یک مطالعه در سال ۱۳۹۹ نشان داد که غلظت PAH در نمونه‌های آب تا ۵۶۴ نانوگرم در لیتر، مرتبط با کارخانه‌های پتروشیمی، مزارع پرورش ماهی و زباله‌های شهری است. اضافه بار مواد مغذی ناشی از کودها و فاضلاب باعث شکوفایی جلبک‌های سمی، کاهش اکسیژن – اوتروفیکاسیون- و شیوع بوتولیسم شده و بیش از ۴۰۰۰۰ پرنده مهاجر را در سال ۲۰۲۰ کشته است.»
او هم‌چنین اضافه می‌کند: «مجتمع پتروشیمی امیرآباد بهشهر در سال‌های اخیر مطرح شده و ساخت و ساز در این محدوده تالاب میانکاله را با آلودگی و تکه‌تکه شدن زیستگاه تهدید می‌کند. با وجود نداشتن مجوزهای زیست محیطی، این پروژه تحت تحت فشار مسئولان محلی هر از گاهی -از جمله در فروردین ۱۴۰۴- مطرح می‌شود.»
آتش‌سوزی و تهدید معیشت محلی
آتش‌سوزی‌های مکرر و تخریب زیستگاه‌ها، معیشت جوامع محلی وابسته به میانکاله را به خطر انداخته و تنوع زیستی منطقه را کاهش داده است.
مهدی زارع اشاره می‌کند: «آتش‌سوزی‌های جنگلی که اغلب توسط شکارچیان غیرقانونی یا غارتگران زمین ایجاد می‌شود، بیش از ۱۰۰۰ هکتار از پوشش گیاهی میانکاله را طی پنج سال اخیر از بین برده است. میانکاله سالانه میزبان ۲۵۰ هزار پرنده مهاجر از جمله گونه‌های در حال انقراض مانند پلیکان دالماسی و اردک سرسفید است. شیوع اخیر بوتولیسم موجب از دست دادن زیستگاه این پرندگان شده است. تخریب تالاب معیشت وابسته به ماهیگیری (به عنوان مثال، تولید خاویار) و اکوتوریسم را تهدید می‌کند. بیش از ۱۵ میلیون نفر در گلستان و مازندران به این اکوسیستم‌ها متکی هستند. تالاب‌های خشک طوفان‌های گرد و غبار را افزایش می‌دهند، بیماری‌های تنفسی و تلفات کشاورزی را تشدید می‌کنند.»
ناکارآمدی مدیریت و پروژه‌های مخرب
نبود برنامه جامع مدیریت سواحل و تداخل مسئولیت‌ها، اجرای پروژه‌های مخرب مانند پتروشیمی امیرآباد بهشهر را تسهیل کرده است.
زارع در این راستا توضیح می‌دهد: «ایران هنوز فاقد برنامه جامع مدیریت سواحل است. تداخل مسئولیت‌ها بین دستگاه‌ها و ضعف اجرای حفاظتی کنوانسیون رامسر امکان فعالیت‌های غیرقانونی را فراهم می‌کند. علی‌رغم هشدارها، تلاش‌ها برای بازگرداندن جریان آب (به عنوان مثال، لایروبی کانال‌ها) به تعویق افتاده است. ارتباط خلیج گرگان با کاسپین می‌تواند تا پنج سال بعد بدون مداخله موثر انسانی به طور کامل از بین برود.»
او اضافه می‌کند: «پروژه‌های صنعتی بدون اولویت محیط زیستی، مانند پتروشیمی امیرآباد بهشهر، دستور کارهای متضاد دولت‌های گذشته ما را برجسته می‌کنند. چنین پروژه‌هایی صرفا با توجیهات و قول‌هایی مبتنی بر تامین استاندارد یورو-۵ مجوز گرفته‌اند و این در حالی است که اساسا تامین چنین استانداردی هم‌اکنون ممکن است و از سوی دیگر اساسا طرح چنین پروژه‌هایی حتی با تامین استانداردهای خاص موجب مداخله محیط زیستی می‌شود و به دلیل حساسیت زیاد محیط زیستی در منطقه ساحل کاسپین اساس اجرای چنین طرح‌هایی با خسارات جبران‌ناپذیر همراه خواهد شد.»
زارع مؤکداً بیان می‌کند: «تالاب‌های میانکاله و خلیج گرگان در حال تخریب و فروپاشی هستند. بقای آنها منوط به اقدام فوری برای مبارزه با خشک شدن ناشی از تغییرات اقلیمی و آلودگی صنعتی و بی‌تفاوتی سیاسی است.»
در معرض خطر ترین اکوسیستم ایران/ تالاب انزلی یا باتلاق سمی؟
تالاب انزلی به دلیل دهه‌ها آلودگی صنعتی و فاضلاب شهری به یکی از آسیب‌پذیرترین اکوسیستم‌های ایران تبدیل شده است.
به گفته زارع، «تالاب انزلی حدود ۲۴۰۰۰ هکتار در استان گیلان وسعت دارد و یکی از در معرض خطر ترین اکوسیستم‌های ایران است. دهه‌ها دفع بی‌رویه زباله‌های صنعتی و فاضلاب‌های تصفیه‌نشده مراکز شهری مانند رشت، بخش‌هایی از انزلی را به باتلاق‌های سمی تبدیل کرده است.
فلزات سنگینی مانند سرب و جیوه در لایه‌های رسوبی شناسایی شده اند. ژرفای تالاب از ۱۰ متر قبل تا دهه پنجاه شمسی به کمتر از ۵۰ سانتی متر امروز به دلیل تجمع رسوب به شدت کاهش یافته است. تخریب زیستگاه به شدت بر گونه‌های آبزی مانند جمعیت ماهی‌ها اثر گذاشته است.»
تالاب الیمالات و شهرنشینی بی‌رویه
شهرنشینی و فعالیت‌های گردشگری کنترل‌نشده، تالاب الیمالات و زیستگاه‌های اطراف آن را با خطر تخریب مواجه کرده است.
زارع در این زمینه اشاره می‌کند: «جنگل، تالاب و سد آلیمالات نور در نه کیلومتری جنوب شهر نور مازندران با شهرنشینی سریع در اطراف آلیمالات منجر به جنگل زدایی و افزایش فرسایش خاک در تالاب مواجه است. فعالیت‌های تفریحی کنترل نشده و تجاوز به حریم تالاب به دلیل یا بهانه توسعه گردشگری زیستگاه‌های حیات وحش را مختل کرده است.»
این مطلب در واحد مجله علمی آموزشی جاوید به رشته تحریر در آمده و شامل قانون کپی رایت
میباشد استفاده از این مطلب چه به صورت رونوشت یا استفاده جزئی و یا موردی فقط با ذکر منبع مجاز میباشد.
